تأثیر عوامل بنیادی بر قیمت تبادل تتر (USDT) به ریال ایران

در تاریخ 6 فروردین 1404، اقتصاد ایران با چالش‌های بی‌سابقه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند و ارزش ریال ایران (IRT، که به‌صورت رسمی IRR شناخته می‌شود) در برابر دلار آمریکا (USD) به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسیده است. بر اساس گزارش‌های اخیر، قیمت بازار آزاد دلار از یک میلیون و 34 هزار و 500 ریال (103.000 هزار تومان) فراتر رفته است. در این شرایط آشوب‌زده، ارزهای دیجیتال، به‌ویژه تتر (USDT) یک استیبل‌کوین که به دلار آمریکا وابسته است به‌عنوان راه نجاتی برای ایرانیانی که به دنبال حفظ دارایی و انجام تراکنش خارج از محدودیت‌های نظام مالی تحت تحریم هستند، پدیدار شده است.  قیمت تتر به شاخصی برای سلامت اقتصادی ایران تبدیل شده و تعامل پیچیده عوامل بنیادین نظیر تورم، تحریم‌ها، سیاست‌های داخلی و تنش‌های ژئوپلیتیک را بازتاب می‌دهد. این مقاله به بررسی چگونگی تأثیر این عوامل بر  قیمت تتر و آنچه درباره وضعیت اقتصادی ایران در سال 1404 نشان می‌دهد، می‌پردازد.

رشد استفاده از USDT در ایران

تتر (USDT) به دلیل ثبات نسبی در مقایسه با ریال پرنوسان و کارایی‌اش به‌عنوان جایگزین دلار در کشوری که از شبکه‌های بانکی جهانی محروم شده، در ایران جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. تحریم‌های بین‌المللی دسترسی ایران به سیستم سوئیفت و ارز خارجی را محدود کرده و مردم را به استفاده از ارزهای دیجیتال برای دور زدن این موانع سوق داده است. USDT با ارزش ثابت 1:1 در برابر دلار، گزینه‌ای قابل اعتماد برای ذخیره ارزش و مبادلات، به‌ویژه در بازار سیاه که قیمت رسمی ریال حدود 42 هزار تومان به ازای هر دلار با قیمت آزاد 103 هزار تومان فاصله چشمگیری دارد، فراهم می‌کند.

قیمت تتر به‌طور گسترده در پلتفرم‌های همتا به‌همتا (P2P) و صرافی‌های غیررسمی معامله می‌شود، زیرا قوانین داخلی به‌طور متناوب صرافی‌های متمرکز ارز دیجیتال را برای جلوگیری از خروج سرمایه، درگاه‌های پرداخت را بسته و حتی در عید 1404 برداشت به ریال را از صرافی‌ها متوقف کرده است.

✔️  بیشتر بخوانید: تتر چیست و چه کاربردی دارد؟

عوامل بنیادی مؤثر بر قیمت تتر

ارزش  قیمت تتر تنها توسط عوامل بازار ارزهای دیجیتال تعیین نمی‌شود، بلکه تحت تأثیر شبکه‌ای پیچیده از عوامل بنیادین خاص وضعیت اقتصادی و سیاسی ایران قرار دارد. در ادامه، به مهم‌ترین این عوامل پرداخته می‌شود:

1. تورم و فرسایش قدرت خرید

نرخ قیمت تورم در ایران همواره یکی از معضلات اصلی اقتصاد این کشور بوده و اغلب از 30 درصد در سال فراتر رفته و در سال 1403 به 46 درصد رسیده است. تا فروردین 1404، برآوردهای غیررسمی حاکی از تداوم تورم بالای 40 درصد است که نتیجه چاپ پول برای جبران کسری بودجه و وابستگی به درآمدهای نفتی محدودشده توسط تحریم‌هاست. این تورم افسارگسیخته قدرت خرید ریال را به شدت کاهش داده و هزینه کالاهای روزمره مانند غذا و سوخت را به‌طور تصاعدی افزایش داده است.

برای جفت تتر، این به معنای افزایش فاصله ارزشی است. با کاهش ارزش ریال، مقدار بیشتری از این ارز برای خرید یک واحد تتر لازم است. به‌عنوان مثال، اگر سبد کالایی در سال 1403 یک میلیون ریال هزینه داشت و تورم آن را تا فروردین 1404 به 104 هزار تومان رسانده باشد، معادل تتر آن (با فرض ثبات ارزش دلار) در واحد ریال افزایش می‌یابد. این پویایی قیمت تتر را به سمت بالا سوق داده و نشان‌دهنده کاهش مداوم ارزش ریال است.

2. تحریم‌های آمریکا و کمبود ارز خارجی

از زمان بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال 1397 تحت سیاست «فشار حداکثری»، صادرات نفت ایران ستون فقرات تأمین ارز خارجی از بیش از 2.5 میلیون بشکه در روز به کمتر از یک میلیون کاهش یافته است. انتخاب دونالد ترامپ در آبان 1403 این فشار را تشدید کرد و انتظار می‌رود در اوایل 1404 اجرای سخت‌گیرانه‌تری اعمال شود.

با کاهش ورود دلار به کشور، بانک مرکزی ایران (CBI) برای تثبیت ریال با مشکل مواجه شده و اغلب ارز سخت (Hard Currency: ارزهایی که درسطح بین المللی ارزش پایداری دارند) را برای حفظ قیمت رسمی نگه می‌دارد. این کمبود، معاملات بازار سیاه را تقویت کرده و تتر به‌عنوان جایگزین دلار عمل می‌کند. قیمت تتر بنابراین نشان‌دهنده حق بیمه‌ای است که ایرانیان برای دسترسی به ارز پایدار می‌پردازند و اغلب اندکی از قیمت بازار سیاه USD/IRT به دلیل هزینه‌های تراکنش و افزایش تقاضا فراتر می‌رود.

3. سیاست‌های قانون گذاری و کنترل قیمت ارز

ایران از سیستم دو قیمتی ارز استفاده می‌کند: قیمت رسمی (حدود 42 هزار ریال به ازای دلار) برای تراکنش‌های دولتی و قیمت بازار آزاد که توسط عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. بانک مرکزی گاه با تزریق دلار به بازار یا سرکوب صرافی‌های ارز دیجیتال، مانند آنچه در اواخر 1403 رخ داد، مداخله می‌کند. با این حال، این اقدامات موفقیت خاصی نداشته و قیمت آزاد که در تتر منعکس می‌شود همچنان رو به افزایش است.

قوانین داخلی با سیستم چند نرخی خود به طور غیرمستقیم از واردکنندگان کالاهای ضروری حمایت می‌کند اما این سیاست باعث اختلال در اقتصاد کلان می‌شود. اقتصاددانانی مانند جواد صالحی‌اصفهانی که در فروردین ۱۴۰۴ در توییتر اظهار نظر کرده‌اند می‌گویند این روش تا حدی از تأثیر کاهش ارزش ریال بر قیمت‌های داخلی می‌کاهد اما کمکی به ثبات خود ارز نمی‌کند. برای معامله‌گران تتر، سیاست‌ها باعث نوسانات کوتاه‌مدت می‌شود؛ زمانی که دلار به بازار تزریق می‌شود، قیمت کاهش می‌یابد و هنگام تشدید کنترل‌ها دوباره افزایش پیدا می‌کند. با این حال، روند کلی همچنان صعودی است زیرا اعتماد به ریال روزبه‌روز کمتر می‌شود.

4. ناپایداری ژئوپلیتیک

تنش‌های ژئوپلیتیک، مانند درگیری‌های مداوم با اسرائیل و سقوط رژیم بشار اسد در سوریه در اواخر 1403، اقتصاد ایران را متزلزل کرده است. سوریه شریک تجاری و متحد کلیدی بود و فروپاشی آن ثبات منطقه‌ای را بر هم زد و ایران را بیشتر منزوی کرد. این رویدادها، همراه با ناآرامی‌های داخلی در سال 1401، فرار سرمایه را تشدید و اعتماد سرمایه‌گذاران را تضعیف کرده است.

برای قیمت تتر، شوک‌های ژئوپلیتیک به‌عنوان کاتالیزور جهش‌های ناگهانی عمل می‌کنند. هنگامی که تنش‌ها در اوایل 1404 بالا گرفت، ارزش ریال تا پایان 87 هزار تومان به ازای دلار کاهش یافت و تتر نیز همین روند را دنبال کرد. هر تشدید در تحولات منطقه، ایرانیان را به تبدیل ریال به تتر سوق می‌دهد و تقاضا را افزایش داده و قیمت را بالا می‌برد. البته نمی‌توان دقیق بیان کرد آیا این عرضه و تقاضا صرفا از طرف مردم یا سرمایه‌گذاران بزرگ بوده‌است.

5. پذیرش ارز دیجیتال و احساسات بازار

پذیرش ارزهای دیجیتال در ایران به‌عنوان پاسخی به سختی‌های اقتصادی افزایش یافته است. بدون دسترسی به کارت‌های اعتباری بین‌المللی یا خودپردازها و با نظام بانکی فلج‌شده توسط تحریم‌ها، تتر گزینه‌ای عملی برای حواله‌ها، پس‌انداز و تجارت فراهم می‌کند. موضع دوگانه قانونی کردن استخراج ارز دیجیتال اما محدود کردن صرافی‌ها بازاری خاکستری ایجاد کرده که تتر در آن شکوفا شده است.

سیاست‌های ترامپ باعث شده است که مردم با نگرانی و ترس از کاهش ارزش ریال، به خرید تتر روی بیاورند. احساسات بازار، که معمولاً از طریق پست‌های توییتر و اخبار در شبکه‌های اجتماعی سنجیده می‌شود، نقش مهمی در این روند دارند. در فروردین 1404، صحبت‌های مختلف در مورد «سقف جدید دلار» موجب افزایش نگرانی‌ها شد و این نگرانی‌ها باعث شد که تقاضا برای تتر به شدت افزایش یابد. این خریدهای وحشت‌زده، به طور مستقیم قیمت تتر را بالا برد. این روند یک چرخه خودتقویت‌کننده است؛ یعنی ترس از کاهش بیشتر ارزش ریال باعث می‌شود که مردم بیشتر از قبل تتر خریداری کنند و این افزایش تقاضا خود به خود فشار بیشتری بر قیمت‌ها وارد می‌کند. در نهایت، این اتفاقات تأثیر عوامل اقتصادی بنیادی را تقویت کرده و شرایط بحرانی‌تر می‌شود.

پیامدهای افزایش قیمت تتر برای ایرانیان و اقتصاد

حساسیت جفت تتر به این عوامل بنیادین پیامدهای عمیقی دارد. برای ایرانیان عادی، به‌ویژه طبقه متوسط، افزایش قیمت به معنای کاهش پس‌اندازها و هزینه بالاتر کالاهای وارداتی است که به دلیل ضعف تولید داخلی، بازار را تحت سلطه دارند. خانواده‌ای که در اوایل 1403 یک میلیون تومان داشت، می‌توانست با قیمت حدودی 16 هزار تومان به ازای هر تتر، حدودا 17 تتر خریداری کند؛ اما در فروردین 1404، با قیمت 104 هزار تومان به ازای هر تتر، همان مقدار فقط 10 تتر می‌خرد.

برای کسب‌وکارها، نوسانات این نرخ قیمت‌گذاری و برنامه‌ریزی را پیچیده می‌کند. واردکنندگان وابسته به تتر برای پرداخت به تأمین‌کنندگان خارجی با هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی مواجه می‌شوند، در حالی که صادرکنندگان با ریالی ضعیف که رقابت‌پذیری را علی‌رغم تلاش‌های قانون گذاری برای تنظیم قیمت‌ها کاهش می‌دهد، دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بخش خصوصی، که برای ایجاد شغل حیاتی است، تحت فشار این عدم اطمینان قرار دارد.

چشم‌انداز آینده

با نگاهی به آینده، بدون تغییر در عوامل بنیادین، بعید است قیمت تتردر قیمت‌های پایین تثبیت شود. اگر تحریم‌ها در سال 1404 تحت سیاست‌های آمریکا تشدید شوند، درآمدهای نفتی کاهش بیشتری خواهد یافت و تورم و قیمت تتر را بالاتر خواهد برد. در مقابل، پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای هرچند بعید می‌تواند تحریم‌ها را کاهش دهد، ورود دلار را افزایش دهد و صعود این  قیمت را تعدیل کند. در داخل، اصلاحات مالی برای مهار چاپ پول یا یکسان‌سازی قیمت‌های ارز می‌تواند سقوط ریال را کند کند، اما اراده سیاسی برای آن کم است.

مقررات ارز دیجیتال می‌تواند تأثیر زیادی بر شکل‌گیری قیمت‌ها داشته باشد. در صورت ممنوعیت کامل معاملات تتر، این بازار ممکن است به معاملات زیرزمینی (غیرقانونی) تبدیل شود و قیمت‌ها با نرخ غیرمنصفانه و بالاتری معامله شوند، در حالی که قانونی‌سازی می‌تواند استفاده از تتر را عادی کرده و نوسانات آن را کاهش دهد. تا 6 فروردین 1404، روند کلی به سمت افزایش است و احساسات در توییتر نشان می‌دهد که ممکن است ارزش ریال تا اواسط سال به 120 هزار تومان برای هر دلار برسد و قیمت تتر نیز تحت تأثیر آن بالا برود.

سخن پایانی

قیمت تتر بازتابی از عوامل اصلی اقتصادی ایران است؛ از جمله تورم شدید، تحریم‌ها، سیاست‌های اشتباه و ناآرامی‌های منطقه‌ای. در 6 فروردین 1404، این جفت ارزی نمادی از تلاش مردم ایران برای سازگاری با شرایط انزوا و بی‌ثباتی است. برای ایرانیان، تتر فراتر از یک ارز دیجیتال است؛ آن را به عنوان ابزاری برای حفظ ارزش در یک سیستم پولی که در حال فروپاشی است، می‌بینند. فهم عوامل تأثیرگذار بر آن نه تنها بینشی از یک بازار خاص فراهم می‌کند، بلکه نمایی از نیروهای بزرگ‌تری است که آینده ایران را شکل خواهند داد.