گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت جدید رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در حال بررسی گزینه‌های مختلفی برای جلوگیری از توانایی ایران در ساخت سلاح هسته‌ای است. این گزینه‌ها شامل مذاکره مجدد برای توافق هسته‌ای، دومین گزینه، پیگیری سیاست «فشار حداکثری» علیه تهران با افزایش تحریم‌ها و سومی گزینه انجام حملات هوایی به تأسیسات هسته‌ای ایران است.
این بحث‌ها پس از گزارشی که در نوامبر ۲۰۲۴ توسط ناظر هسته‌ای سازمان ملل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، منتشر شد، انجام می‌شود که نشان داد ایران به طور خطرناکی به غنی‌سازی اورانیوم به سطح تسلیحاتی نزدیک شده است. این گزارش همچنین اعلام کرد که ایران قصد دارد بیش از ۶۰۰۰ سانتریفیوژ جدید برای غنی‌سازی بیشتر اورانیوم نصب کند.
با این حال، هر یک از سه گزینه موجود برای ترامپ با مشکلاتی همراه است.
۱. مذاکره مجدد برای توافق هسته‌ای
برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، که به عنوان توافق هسته‌ای ایران نیز شناخته می‌شود، در دوران دولت باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ مذاکره شد. این توافق توسط ایران و چندین قدرت جهانی امضا شد و محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌ها اعمال کرد.
ایران موظف بود ذخایر اورانیوم خود را به میزان ۹۸٪ کاهش دهد و سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را در ۳.۶۷٪ نگه دارد. این سطح به طور قابل توجهی پایین‌تر از سطح مورد نیاز برای ساخت بمب است.
با این حال، ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و آن را «وحشتناک» و «یک‌طرفه» خواند. او استدلال کرد که این توافق فاقد تدابیر تأیید است و کمکی به کاهش حمایت ایران از گروه‌های تروریستی نمی‌کند. او همچنین اظهار داشت که این توافق به توسعه موشک‌های بالستیک توسط رژیم که قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای هستند، نمی‌پردازد.
در واشنگتن حمایت‌هایی برای مذاکره مجدد برای توافق وجود دارد. اما در سال‌های اخیر افزایش شدید احساسات ضدآمریکایی در ایران، احتمال بازگشت تهران به میز مذاکره را کاهش داده است.
نظرسنجی‌های منتشر شده پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸ نشان داد که ۷۰٪ از ایرانیان معتقدند تهران نباید هیچ امتیاز دیگری به آمریکا برای توافق هسته‌ای آینده بدهد.
ترور فرمانده نظامی ایرانی، قاسم سلیمانی، در ژانویه ۲۰۲۰ تصویر ترامپ در تهران را بیشتر تخریب کرده است. سلیمانی که پنتاگون گفت «مسئول مرگ صدها نفر از اعضای خدمات آمریکایی و ائتلاف» بود، توسط حمله پهپادی آمریکایی در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی بغداد در عراق کشته شد.
این احساسات ضدآمریکایی از طریق سخنرانی‌های آتشین رهبر جمهوری اسلامی، تشدید شده است. او وعده «انتقام شدید» از مسئولان مرگ سلیمانی داد و آمریکا را «جنایتکار» خواند. در گذشته، رهبر جمهوری اسلامی رفتار ترامپ را «زشت و نفرت‌انگیز» توصیف کرده است.
۲. افزایش تحریم‌ها
ایران از نظر تاریخی به هژمونی غرب و به طور خاص، هژمونی آمریکا، عمیقاً بی‌اعتماد است. از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، ایران سیاست خارجی خود را بر اساس دیدگاه «نظم هژمونیک آمریکایی» به عنوان «استکبار جهانی» تثبیت کرده است.
این موضوع توسط سازمان انرژی اتمی ایران که برنامه هسته‌ای ایران را کنترل می‌کند، منعکس شده است. در یک پست در شبکه‌های اجتماعی در سال ۲۰۲۰، این سازمان اعلام کرد که دانشمندان هسته‌ای ایران «آماده مقابله با اجبار و یکجانبه‌گرایی دولت آمریکا در رابطه با استفاده از انرژی هسته‌ای» هستند.
کمپین فشار حداکثری ترامپ بر ایران در دوره اول ریاست جمهوری او تنها تفکر تهران درباره تسلط آمریکا را تقویت کرد. مقامات مختلف ایرانی تحریم‌های تحت رهبری آمریکا را به عنوان «تروریسم اقتصادی» محکوم کردند و «تشنگی برای جنگ» واشنگتن را مورد انتقاد قرار دادند.
دولت ایران همچنین بارها از تحریم‌ها برای جلب حمایت عمومی از رهبری خود استفاده کرده است. در آوریل ۲۰۲۴، رهبر جمهوری اسلامی از مردم ایران خواست تا تحریم‌ها را به عنوان تلاشی برای مجبور کردن ایران به تبعیت از «سیاست‌های استعماری و امپریالیستی» و تسلیم به «مطالبات ظالمانه» ببینند.
برخی نشانه‌ها حاکی از آن است که این پیام‌رسانی مؤثر بوده است. در یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۴ از ۲۲۸۰ شهروند ایرانی، بیش از ۶۹٪ از پاسخ‌دهندگان حمایت خود را از پیگیری سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران اعلام کردند. اعمال تحریم‌های بیشتر احتمالاً مخالفت ایران با آمریکا را عمیق‌تر می‌کند و تلاش‌ها برای مذاکره مجدد برای توافق هسته‌ای را پیچیده‌تر می‌کند.
رژیم احتمالاً توسط بازگشت کمپین فشار حداکثری ترامپ منصرف نخواهد شد، حتی اگر منجر به تحریم‌های جدید از سوی کشورهای دیگر شود. برنامه هسته‌ای ایران در طول سال‌ها مقاومت قابل توجهی نشان داده است.
تهران در حال حاضر بیش از پنج تن اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارد. و وزیر امور خارجه آمریکا، آنتونی بلینکن، در ژوئیه ۲۰۲۴ تخمین زد که ایران اکنون قادر به تولید «مقدار کافی مواد شکافت‌پذیر برای یک بمب» در «حدود ۱۲ روز» است
۳. حمله به تأسیسات ایرانی
گزینه نهایی که توسط تیم ترامپ در نظر گرفته شده است، حملات هوایی پیشگیرانه به تأسیسات هسته‌ای ایران است. این گزینه نمایانگر انحراف از سیاست طولانی‌مدت آمریکا در مهار تهران از طریق اجبار اقتصادی خواهد بود. همچنین احتمالاً منجر به تشدید قابل توجهی در خصومت‌ها بین دو کشور خواهد شد.
برای درک خطرات مرتبط با اقدام نظامی آمریکا در ایران، به رویدادهای چند ماه گذشته توجه کنید. در اکتبر ۲۰۲۴، اسرائیل در پاسخ به حملات متعدد ایران به خاک خود، یک سری حملات هوایی به ایران انجام داد. این شامل حمله به یک تأسیسات تحقیقاتی سلاح‌های هسته‌ای در نزدیکی تهران به نام طالقان ۲ بود.
نخبگان ایرانی به سرعت با چندین بیانیه سیاسی مقابله‌جویانه پاسخ دادند. رهبر جمهوری اسلامی وعده «پاسخی دندان‌شکن» به اسرائیل و متحد آن، آمریکا، داد. مشاور او، کمال خرازی، اعلام کرد که «اگر تهدیدی وجودی ایجاد شود، ایران دکترین هسته‌ای خود را تغییر خواهد داد». رهبر جمهوری اسلامی در سال ۲۰۰۳ یک فتوا یا حکم دینی علیه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای صادر کرد.
حملات آمریکا به خاک ایران قطعاً از گزینه‌ها خارج نیست. در اکتبر ۲۰۲۴، ترامپ حمایت خود را از تلافی اسرائیل علیه ایران اعلام کرد. او از اسرائیل خواست تا ابتدا به برنامه هسته‌ای ایران حمله کند و «بعداً نگران بقیه باشد». حملاتی از این دست تنها ایران را تشویق می‌کند تا از حکم دینی خود مبنی بر عدم تولید و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای فاصله بگیرد.
به جای بحث درباره سیاست‌های تندرو برای جلوگیری از برنامه هسته‌ای ایران، من (تحلیلگر سایت theconversation.com) معتقدم که رویکرد آمریکا باید تماشا و انتظار باشد. این کلید ارزیابی این است که آیا ایران، که اقتصادش توسط تحریم‌ها فلج شده است، به سمت چین و روسیه برای تجارت متمایل می‌شود یا به میز مذاکره برای توافق هسته‌ای دوم بازمی‌گردد.
منبع: theconversation.com
