امیر موسوی

روسیه اعلام کرده است که قصد دارد در سیاست‌های خود که شرایط استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را تعیین می‌کند، تغییراتی ایجاد نماید. اما این تغییرات چه معنایی دارند؟

این سیاست که توسط ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در ژوئن ۲۰۲۰ تصویب شد، به این کشور اجازه می‌دهد در صورت حمله هسته‌ای یا استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی علیه خود یا متحدانش، از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند. همچنین اگر روسیه با حمله‌ای روبرو شود که بقای دولتش را تهدید کند، حتی اگر آن حمله با سلاح‌های معمولی باشد، روسیه می‌تواند از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند.

با توجه به اینکه این تهدید به‌ طور صریح تعریف نشده است، پوتین توانست تهدیدات مبهمی مبنی بر استفاده از زرادخانه هسته‌ای روسیه برای جلوگیری از هرگونه واکنش مستقیم غرب به اعزام نیروهای روسی به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ مطرح کند.
چرا روسیه اکنون به دنبال تغییر سیاست هسته‌ای است؟
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، اعلام کرد که تغییرات برنامه‌ریزی شده به دلیل «تشدید سیاست‌های خصمانه غرب» در رابطه با جنگ اوکراین است. وی به حوادث خاصی اشاره نکرد، اما بحث عمومی درباره سیاست هسته‌ای بیش از یک سال جریان دارد و پس از اظهار نظر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در خصوص امکان اعزام نیروهای غربی به اوکراین که توسط متحدان ناتو رد شد، شدت گرفته است.

سرگئی کاراگانوف، کارشناس سیاست خارجی با گرایشی تندرو، معتقد است که روسیه باید آستانه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را کاهش دهد تا «دشمنان خود را بترساند» و کشورهایی که به اوکراین کمک نظامی مستقیم می‌کنند را هدف قرار دهد.

کاراگانوف در ژوئن ۲۰۲۳ اظهار داشت که پس از ۷۵ سال صلح نسبی، مردم وحشت از جنگ و حتی ترس از سلاح‌های هسته‌ای را فراموش کرده‌اند و این ترس باید دوباره بیدار شود. وی معتقد است که دشمنان روسیه باید بدانند که مسکو آماده شده تا در صورت لزوم، یک حمله هسته‌ای پیشگیرانه و محدود را انجام دهد. او افزود که اگر روسیه از یک سلاح هسته‌ای در اروپا استفاده کند، فقط یک «دیوانه» در کاخ سفید پاسخ به این حمله را خواهد داد، زیرا این امر به ‌طور ناگزیر یک حمله هسته‌ای روسیه علیه ایالات متحده را به دنبال دارد.
تغییرات احتمالی چه پیامدهایی خواهند داشت؟
در جریان بحثی تلویزیونی در مجمع اقتصادی سن‌پترزبورگ در ۷ ژوئن، کاراگانوف به ‌طور مستقیم از پوتین پرسید که آیا روسیه باید سلاح هسته‌ای خود را به سمت غرب بگیرد تا بر سر مسئله اوکراین چانه‌زنی کند یا خیر. پوتین پاسخ داد که روسیه نیازی به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای برای پیروزی ندارد، اما این سیاست‌ها را یک ابزار زنده توصیف کرد که ممکن است تغییر کند.

نیکولای سوکوف، سیاست‌مدار سابق کنترل تسلیحات روسیه و شوروی، اظهار داشت که هدف از این تغییرات، ارسال پیامی به غرب است که «سلاح‌های هسته‌ای را فراموش نکنید و باید بسیار محتاط باشید.» البته، سوکوف تأکید کرد که روسیه احتمالاً تغییرات از نوع پیشنهاد شده توسط کاراگانوف را به‌ صورت علنی اعلام نخواهد کرد.

پایین آوردن آشکار آستانه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای می‌تواند کشورهای بزرگی مانند چین، هند، برزیل و دیگر کشورها در جنوب جهانی که تاکنون از موضع‌گیری علیه روسیه خودداری کرده‌اند را به شدت نگران کند.

در عوض، روسیه ممکن است اعلام کند که سیاست خود را تغییر داده است، اما سیاست جدید را مخفی نماید تا هم به غرب پیام ارسال کند و هم آن‌ها را در تردید نگه دارد. در ژوئن، رئیس کمیته دفاعی پارلمان روسیه اعلام کرد که مسکو ممکن است زمان تصمیم‌گیری برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را در صورت افزایش تهدیدها کوتاه کند.
مسئله هسته‌ای چه تأثیری بر جنگ اوکراین دارد؟
ریسک یک جنگ هسته‌ای با روسیه موجب شده است که ایالات متحده و متحدان ناتو از اعزام نیروهای خود به جنگ در کنار اوکراین خودداری کنند. با این حال، آن‌ها کمک نظامی به کی‌یف را به روش‌هایی که پیش‌تر غیرقابل تصور بود، افزایش داده‌اند، از جمله ارسال تانک‌ها، موشک‌های دوربرد و جنگنده‌های اف-۱۶.

اکنون اوکراین با تصرف بخشی از قلمرو روسیه که کی‌یف ادعا می‌کند خطوط قرمز پوتین را به سخره گرفته و نشان می‌دهد که غرب باید به‌طور کامل برای پیروزی در جنگ حمایت کند، از یک آستانه جدید عبور کرده است.

سوکوف اظهار داشت که نتیجه‌گیری از این مسئله که سیگنال‌های هسته‌ای روسیه تنها حرف هستند، اشتباه بوده و تأکید کرد که این سیگنال‌ها قبلاً به کند شدن روند کمک‌های غربی منجر شده است. علاوه بر این، روسیه اقدامات ملموسی انجام داده است، از جمله استقرار موشک‌های هسته‌ای تاکتیکی در بلاروس و برگزاری تمریناتی برای شبیه‌سازی استفاده از این سلاح‌ها.