تنگه هرمز، آبراهی باریک در دهانه خلیج فارس، به ندرت از کانون تنش‌های جهانی دور است. این تنگه یک مسیر اصلی کشتیرانی است که تقریباً 30% از تجارت نفت جهان را اداره می‌کند و به دقت به دلیل نشانه‌هایی از اختلال، تحت نظر است. تهدیدات ایران برای مجازات اسرائیل به دلیل قتل یکی از رهبران ارشد حماس در تهران بار دیگر این نگرانی را ایجاد کرده است که کشتیرانی از طریق آبراه حیاتی ممکن است در خطر باشد.
ایران در طول سال‌ها بارها کشتی‌های تجاری را که از این نقطه عبور می‌کنند هدف قرار داده و در گذشته تهدید کرده است که ترانزیت را مسدود خواهد کرد. تهران این بار به طور مشخص ترافیک هرمز را تهدید نکرده است، اما فعالانه از شورشیان حوثی در یمن حمایت می‌کند که به کشتی‌ها در نزدیکی ورودی جنوبی دریای سرخ حمله می‌کنند و این نشان می‌دهد که ایران مایل است کشتیرانی جهانی را در دنبال کردن اهداف خود با مشکل مواجه کند.
تنگه هرمز کجاست؟
این آبراه به شکل V معکوس، خلیج فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند. ایران در شمال و امارات متحده عربی و عمان در جنوب، این تنگه قرار دارند. طول آن تقریباً 100 مایل (161 کیلومتر) و عرض آن در باریک‌ترین نقطه آن 21 مایل است. عمق کم آن کشتی‌ها را در برابر مین‌ها آسیب‌پذیر می‌کند و به دلیل نزدیکی به خشکی – به ویژه ایران – کشتی‌ها را در معرض حمله به وسیله موشک‌های مستقر در ساحل یا رهگیری توسط قایق‌های گشتی و هلیکوپتر قرار می‌دهد.
نقش این تنگه چیست؟
تنگه هرمز برای تجارت جهانی نفت ضروری است. بر اساس داده‌های جمع آوری شده توسط بلومبرگ، نفتکشها در سه ماهه اول سال 2024 تقریبا 15.5 میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی از عربستان سعودی، عراق، کویت، امارات متحده عربی و ایران از طریق این تنگه حمل کردند. این تنگه همچنین برای گاز طبیعی مایع یا LNG حیاتی است و بیش از یک پنجم عرضه جهان – عمدتاً از قطر – در همان دوره از آن عبور کرده است.
آیا ایران قبلا حمل و نقل را مختل کرده است؟
ایران چندین دهه از آزار و اذیت کشتی‌ها در خلیج‌فارس استفاده کرده است تا نارضایتی خود را از تحریم‌ها علیه خود یا به‌عنوان اهرمی در اختلافات نشان دهد”
- در 13 آوریل، ساعاتی قبل از حمله پهپادی و موشکی به اسرائیل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران یک کشتی کانتینری مرتبط با اسرائیل را در نزدیکی تنگه هرمز بین خلیج فارس و خلیج عمان توقیف کرد. به گفته نشریه تجاری Lloyd’s List، ایران خدمه کشتی را در اوایل ماه مه آزاد کرد. تهران مدعی شد که MSC Aries مقررات دریایی را نقض کرده است، اما تحلیلگران به ارتباط مالکیت اسرائیل به عنوان انگیزه اشاره کردند.
- در آوریل 2023 ایران یک نفتکش به مقصد آمریکا را توقیف کرد. ایران اعلام کرد که کشتی با کشتی دیگری برخورد کرده است. اما به نظر می‌رسد این اقدام انتقامی برای توقیف کشتی بارگیری شده با نفت خام ایران توسط مقامات آمریکایی به دلیل نقض تحریم‌ها در سواحل مالزی باشد.
- در ماه مه 2022، ایران دو نفتکش یونانی را توقیف کرد و آنها را به مدت شش ماه در بازداشت نگه داشت که احتمالاً پاسخی به مصادره نفت ایران توسط مقامات یونانی و آمریکایی در یک کشتی دیگر بود. محموله در نهایت آزاد شد و نفتکش‌های یونانی آزاد شدند. همچنین نفتکشی که ایران اعلام کرده بود در ژانویه «به تلافی دزدی نفت توسط آمریکا» توقیف کرده است، آزا شده است.
آیا ایران تاکنون تنگه هرمز را بسته است؟
در طول جنگ 1980-1988 بین عراق و ایران، نیروهای عراقی به پایانه صادرات نفت در جزیره خارگ، در شمال غربی تنگه حمله کردند، که تا حدی به دلیل تحریک انتقام‌جویی ایران بود که ایالات متحده را به درگیری بکشاند. پس از آن، در آنچه جنگ نفتکشها (Tanker war) نامیده شد، دو طرف با 451 کشتی به یکدگیر حمله کردند. این به طور قابل توجهی هزینه بیمه نفتکشها را افزایش داد و به افزایش قیمت نفت کمک کرد. زمانی که تحریم‌ها علیه ایران در سال 2011 اعمال شد، ایران تهدید به بستن تنگه کرد، اما در نهایت از آن عقب‌نشینی کرد. تاجران نفت تردید دارند که این کشور هرگز تنگه را به طور کامل ببندد، چرا که این امر مانع از صادرات نفت خود ایران می‌شود. علاوه بر این، نیروی دریایی ایران همتای ناوگان پنجم آمریکا و سایر نیروهای منطقه نیست. سرلشکر علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اندکی قبل از توقیف MSC Aries گفت که ایران این گزینه را دارد که تردد از طریق تنگه هرمز را مختل کند، اما این قصد را ندارد.
آیا می‌توان از تنگه هرمز محافظت کرد؟
در طول جنگ نفتکشها، نیروی دریایی ایالات متحده به اسکورت کشتی‌ها از طریق خلیج فارس متوسل شد. در سال 2019 آمریکا یک ناو هواپیمابر و بمب افکن‌های B-52 را به منطقه اعزام کرد. در همان سال، ایالات متحده عملیات سنتینل (Operation Sentinel) را در پاسخ به اختلال کشتیرانی ایران آغاز کرد. ده کشور دیگر – از جمله بریتانیا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین – بعداً به این عملیات ملحق شدند که اکنون به عنوان ساختار امنیت دریایی بین‌المللی (International Maritime Security Construct.) شناخته می‌شود. از اواخر سال 2023، بیشتر تمرکز بر حفاظت از کشتیرانی از تنگه هرمز و به سمت جنوب دریای سرخ و تنگه باب المندب که آن را به خلیج عدن و اقیانوس هند متصل می‌کند، تغییر کرده است. حملات شبه‌نظامیان حوثی در یمن به کشتی‌های ورودی یا خروجی از دریای سرخ به نگرانی بزرگ‌تری نسبت به تنگه هرمز تبدیل شده است. یک نیروی تحت رهبری ایالات متحده در دریای سرخ به دنبال محافظت از کشتیرانی در این منطقه است.
چه کشورهایی بیشتر به این تنگه متکی هستند؟
عربستان سعودی بیشترین نفت را از طریق تنگه هرمز صادر می‌کند، اگرچه اخیراً با استفاده از یک خط لوله 746 مایلی در سراسر این کشور به پایانه‌ای در دریای سرخ، محموله‌ها را به اروپا منحرف کرده است و به این کشور اجازه می‌دهد هم از تنگه هرمز و هم از جنوب دریای سرخ اجتناب کند. امارات می‌تواند با ارسال 1.5 میلیون بشکه در روز از طریق خط لوله از میادین نفتی خود به بندر فجیره در خلیج عمان، بخشی از نفت خام خود را بدون اتکا به این تنگه صادر کند. با بسته شدن خط لوله نفت عراق به مدیترانه برای بیش از یک سال، تمام صادرات نفت عراق در حال حاضر از طریق دریا از بندر بصره و با عبور از تنگه حمل می‌شود و این امر باعث شده است تا این کشور به شدت به عبور از آب‌های آزاد متکی باشد. کویت، قطر و بحرین راهی جز انتقال نفت خود از طریق تنگه هرمز ندارند. بیشتر نفتی که از تنگه هرمز می گذرد به سمت آسیا می‌رود، بنابراین بسته شدن آن برای حامیان اسرائیل در غرب اهمیت کمتری خواهد داشت.
